سد هراز، سد گتوندی دیگر یا سد لاری جدید در استان مازندران!
گل بخر: سد هراز بعنوان چهارمین سد بزرگ خاكی كشور در دره هراز و در فاصله حدود یك كیلومتری جنوب رخنمون سطحی گسل فعال ˮالبرزشمالیˮ، در بیست كیلومتری جنوب آمل از سال ۱۳۸۹ در حال ساخت است. این سد با ۲۷۷ متر طول تاج و ۱۵۰ متر ارتفاع از پی و ۱۲۰ متر ارتفاع از بستر رودخانه، و حجم مخزن درحد نرمال ۲۴۰ میلیون متر مكعب و حجم مفید مخزن در حد ۱۵۰ میلیون متر مكعب طراحی شده و عملیات اجرایی آن تا سال ۹۸ حدود ۶۰ درصد پیشرفت فیزیكی داشته است.
سدهراز به منظور جبران حقابه های حذف شده رودخانه و دره هراز از سدلار، ایجاد می شود، چون كه بهره برداری از سد لار از سال ۱۳۵۹ با هدف تامین نیاز آب شهری تهران مورد بازبینی قرار گرفت و حقابه های دشت هراز از سد لار حذف شد. سد لار كه هیچگاه سطح آب مخزن آن به حد پیشبینی شده اولیه نرسید، چون كه در جای مناسب و در كنار قله و سامانه آتشفشانی دماوند ساخته شد (و جای نامناسب سد بر روی سازند آهك لار از جانب روانشاد استاد دكتر یدالله سحابی، نخستین استاد زمین شناسی دانشگاه تهران از سالهای دهه ۱۳۲۰ شمسی اعلام و به مسؤلان تذكر داده شده بود)، و مخزن سد بر روی آهك كارستیك و با خلل و فرج فراوان هیچگاه امكان نگهداری آب در مخزن را فراهم نكرد. به نظر می آید كه این سرنوشت پرهزینه و نافرجام سد لار به علت عدم توجه به ملاحظات زمین شناختی در مراحل اولیه انتخاب محل سد، به شكلی در سد در حال راه اندازی هراز هم در حال تكرار است.
مشكلات سد هراز را می توان در دو دسته كلی صورت بندی كرد اول: مساله محل راه اندازی سد در فاصله حوزه نزدیك گسل شمال البرز و خطر وقوع یك زمینلرزه شدید، و در صورت شكست سد، سرازیر شدن حدود ۲۰۰ میلیون مترمكعب به پائین دست، كه شهر آمل و روستاهای پیرامونش در دشت مازندران در معزض این صدمه قرار خواهند گرفت، و دوم زیر آب بردن میدان زباله عمارت كه محل دفن زباله های شهر آمل است،، و راه اندازی شدن سد، مجوب جاری شدن كامل آلودگی این میدان در رودخانه هراز و صدمه جدی به پائین دست بخصوص شهر های آمل و محمود آباد و دشت مازندران خواهد شد.
لرزه خیزی مركز مازندران تحت تاثیر گسل "البرز شمالی" و گسل "مازندران" ("خزر") است. گسل "البرز شمالی " مسبب دو زلزله شدید سده بیستم بوده است: زلزله ۸ خرداد ۱۳۸۳ "فیروزآباد كجور" با بزرگای ۶.۵ كه با ۲۷ كشته همراه بود و در منطقه های "بلده" و "كجور" به شدت احساس شد. و دومین رخداد مهم زمین لرزه ۱۲ تیر ۱۳۳۶ (۲ ژوئیه ۱۹۵۷) "سنگچال" (بندپی، جنوب آمل) است كه حدود ۱۲۰۰ نفر كشته بر جای گذاشت. بزرگای زلزله سنگچال بزرگایی در حد ۷.۰ برآورد شد. ازاین رو گسل البرزشمالی، گسل مهمی است كه پتانسیل لرزه زایی بالایی هم دارد، هر رخداد زلزله شدید (با بزرگای بیشتر از ۶) در این منطقه با وقوع زمین لغزش های مهم مختلف می تواند همراه باشد كه بعنوان مخاطره ثانویه باعث خسارت و تلفات بخصوص در دره هراز و جاده هراز و روستاها و شهرهای واقع در منطقه كوهستانی دره هراز میشود. در قطعه گسله البرز شمالی كه حدفاصل بین ناحیه چلاو و ناحیه كجور، یك نبود لرزه ای مهم وجود دارد (قطعه ای از گسل فعال و لرزه زا كه از زمان مشخصی در هزاره های گذشته، تا كنون زلزله شدیدی در آن رخ نداده و هر آن امكان دارد رخ دهد)، و انتظار می رود كه یك زلزله در حد بزرگای ۷ در این منطقه لرزش شدید و خسارات جدی ایجاد كند. زلزله سنگچال منطقه كوهستانی بند پی را با حدود ۱۲۰ روستا بكلی ویران كرد. سنگین ترین ویرانی هایی كه در اثر زمین لرزه به بار آمد بین ناندل، سنگ چال، چلیاسر، نسل، اندوار و پردمه بود، در صورتی كه سنگریزش ها و زمین لغزه ها بخصوص در برون، ورزنه، شنگلده، نل و دینان برمیزان ویرانی ها افزودند. درمسیرهای علیای سجارود و شیر قلعه، سد زمینلغزشی درست شد و گذرگاه ها بسته شد. سنگریزش بزرگی رودخانه هراز را در نزدیكی علی آباد مسدود كرد به نحوه كه سدی به بلندی بیست متر و با مخزنی به طول حدود یك كیلومتر پدید آمد. در بخش های جنوبی تهران به چند خانه خسارت رسید. و تا فیروزكوه چند خانه صدمه دید. در شمال پهنه مهلرزه ای به خانه هایی در آمل، بابل، قائمشهر و ساری به چند خانه خسارت رسید، زمین لرزه از خراسان و شاهرود تا هشتپر در آذربایجان و در سوی جنوب تا كاشان حس شد.
سد هراز كمتر از ۵ كیلومتری شمال محل دفن زباله ۷ شهر استان مازندران فاصله دارد: میدان زباله عمارت كه از سال ۱۳۶۲ در آنجا دفن زباله صورت می گیرد. طبق گزارش سازمان حفاظت محیط زیست در سال ۹۷، مدیر آب استان مازندران در سال ۹۰ تعهد محضری داده است كه تا دوسال پیش از آبگیری، زباله های دفن شده در میدان زباله عمارت به محل دیگری منتقل شود. این كار تا كنون انجام نشده، و محل جایگزین در اختیار شركت آبفای استان مازندران قرار نگرفته (و یا این شركت پیگیری كافی برای تملك زمین و انتقال زباله ها انجام نداده است). لازم به یاد آوری است كه محدود دفن زباله عمارت در خلال بیشتر از یه دهه گذشته آب رودخانه هراز را به صورت مستقیم آلوده میكرده است، حال با آبگیری این محدوده، آلودگی گسترده در مخزن سد و آب رها شده در پائین دست سد پدید خواهد آمد.
توجه كنید كه هرنوع رخداد زمینلرزه كه با شكست سد و یا وقوع زمینلغزش، باعث سرریز كردن آب از روی و یا از بدنه سد هزار شود، باعث سرایت گسترده آب آلوده در تمام محدوده پائین دست می شود. لازم است دقت كنیم كه حتی با نبود میدان زباله، وجود گسل شمال البرز و بارگذاری حدود ۲۰۰ میلیون متر مكعب آب سد، می تواند به لرزه خیزی القایی منجر شود، و چه بسا القا و تسریع در رخداد زمینلرزه شدید با بزرگای بیشتر از ۶ در اثر جنبایی گسل البرز شمالی رخ دهد.
سد هراز با مشكلات میدان زباله در مخزنش یاد آور ماجرای سد گتوند در خوزستان است، و با موفعیت خاص زمینشناختی و مشكل در انتخاب محل سد، یاد آور سرنوشت سد لار در همین رشته كوههای البرز است. تا دیر نشده باید مساله سد هراز از روشی علمی حل شود.
* استاد تمام پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله
۴۷۴۷
منبع: گل بخر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب